Đọc đoạn trích trong sách giáo khoa trang 176 – 177 và trả lời các câu hỏi:
a. Trong ba câu đầu đoạn trích ai nói với ai? Tham gia câu truyện có ít nhất mấy người Dấu hiệu nào cho ta thấy đó là một cuộc trò chuyện trao đổi qua lại.
- Trong ba câu đầu của đoạn trích có hai người tản cư đang nói chuyện với nhau.
- Dấu hiệu nhận biết đây là một cuộc trò chuyện qua lại.
- Có hai lượt lời qua lại.
- Nội dung: Hướng tới người tiếp chuyện.
- Hình thức: có hai gạch đầu dòng đứng đầu hai lượt lời qua lại
b. Câu “Hà, nắng gớm, về nào…” Ông hai nói với ai? Đây có phải là một câu đối thoại không? Vì sao? Trong đoạn trích còn có câu nào kiểu này nữa không?
- Đó là lời ông Hai nói với chính mình.
- Đây không phải là một đối thoại vì nội dung lời nói của ông không liên quan đến câu chuyện của hai người đàn bà cũng chẳng hướng vào ai.
- Sau lời của ông chẳng có ai đáp lại. Đây là ông Hai nói với chính mình một cách bâng quơ, đánh trống lảng, tìm cách rút lui. Đây là độc thoại.
- Trong đoạn trích có một số câu như thế: “Ông lão nắm tay rít lên: – Chúng mày ăn miếng cơm hay miếng gì vào mồm mà đi làm cái giống Việt Gian bán nước để nhục nhã như thế này”.
c. Những câu như: “Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ư? Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng, hắt hủi đấy ư? Khốn nạn, bằng ấy tuổi đầu…” là những câu ai hỏi ai? Tại sao trước những câu này không có gạch đầu dòng như những câu đã nêu ở điểm a và b.
- Những câu “Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt Gian đấy ư ? Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng hắt hủi đấy ư ? Khốn nạn bằng ấy tuổi đầu… ” là những câu ông Hai hỏi chính mình.
- Những câu này không phát ra thành tiếng, chỉ âm thầm diễn ra trong suy nghĩ và tình cảm của ông Hai.
- Nó diễn tả tâm trạng đau đớn của ông khi nghe tin làng chợ Dầu theo giặc. Vì không thốt lên thành lời chỉ nghĩ thầm nên không có gạch đầu dòng. Đó là những câu độc thoại nội tâm.
d. Các hình thức diễn đạt trên có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện diễn biến của câu chuyện và thái độ của những người tản cư trong buổi trưa ông Hai gặp họ? Đặc biệt chúng đã giúp nhà văn thể hiện thành công những diễn biến tâm lí của nhân vật ông Hai như thế nào?
- Các hình thức đối thoại tạo cho câu chuyện có không khí như cuộc sống thật, thể hiện thái độ căm giận của những người tản cư với dân làng chợ Dầu theo giặc, tạo tình huống, đi sâu vào nội tâm nhân vật.
- Các hình thức độc thoại và đối thoại nội tâm giúp nhà văn khắc họa sâu sắc tâm trạng đau đớn, dằn vặt của ông Hai khi nghe tin làng chợ Dầu theo giặc.
- Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm là những hình thức quan trọng để thể hiện nhân vật trong văn bản tự sự.
- Đối thoại là hình thức đối đáp, trò chuyện giữa hai hoặc nhiều người. Trong văn bản tự sự đối thoại được thể hiện bằng cách gạch đầu dòng ở đầu lời trao và lời đáp.
- Độc thoại là lời của một người nào đó tự nói với mình hoặc nói với ai đó trong tưởng tượng. Trong văn bản tự sự khi người độc thoại nói thành lời thì phía trước câu nói có gạch đầu dòng; còn khi không thành lời thì không có gạch đầu dòng. Trường hợp đó gọi là độc thoại nội tâm.
