Tía tô (Perilla frutescen), kinh giới (Elsholtzia cristata)
Tía tô (Perilla frutescens) đồng nghĩa: Perilla macrostachya, Perilla ocymoides, Perilla urticifolia, Ocimum frutescens là một trong số khoảng 8 loài cây tía tô thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae hay Labiatae)
Loài tía tô bản địa mọc trải rộng từ Ấn Độ sang Đông Á.
Cây thảo, cao 0,5-1 m. Lá mọc đối, mép khía răng, mặt dưới tím tía, có khi hai mặt đều tía, nâu hay màu xanh lục có lông nhám. Hoa nhỏ mọc thành xim co ở đầu cành, màu trắng hay tím, mọc đối. Quả bé, hình cầu. Toàn cây có tinh dầu thơm và có lông. Loài tía tô mép lá quăn (Perilla ocymoides L. var. bicolorlaciniata) có giá trị sử dụng cao hơn.
Ngoài ra lá tía tô của Triều Tiên hay Nhật Bản có hai mặt đều xanh, có giá trị cao để xuất, nhập khẩu. Loại này được gọi là perilla frutescens.
Kinh giới: Còn gọi là kinh giới rìa hay kinh giới trồng (tên khoa học: Elsholtzia cristata) là loài cây thảo thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae), là một loại rau thơm và cây thuốc.
Kinh giới có thân vuông, mọc thẳng, cao khoảng 30 – 50 cm. Hoa nhỏ, màu tím nhạt, mọc thành bông ở đầu cành. Cây chứa tinh dầu có vị cay, đắng, mùi thơm.
Tại Việt Nam, tía tô, kinh giới được trồng quanh năm, ở nhiều nơi, thường dùng để ăn sống.
1. Giống
Hiện nay Công ty TNHH Phát triển Nông nghiệp Việt Á cung cấp những giống tía tô, kinh giới sau:
Tía tô cao sản VA.200: Là giống Việt Nam. Thân vuông, có lông xung quanh, cây cao 50-60 cm, lá có lông, phiến lá dài, mặt trên lá có màu xanh lục, phớt tím, mặt dưới có màu tím hơi xanh, rìa lá hình răng cưa. Thời vụ trồng quanh năm. Thời gian thu hoạch sau 30-40 ngày trồng. Khoảng cách trồng hàng 35 cm x cây 30 cm hoặc sạ thẳng ngoài đồng và lên liếp khi mưa. Lượng giống cần thiết, sạ: 50-60 g/1000 m².
Kinh giới cao sản VA.118: Là giống Việt Nam. Có khả năng kháng bệnh tốt, lá thơm, dễ chịu, cây cao 30-45 cm, mép lá có răng cưa, màu xanh có lông nhám. Thời vụ trồng quanh năm. Thời gian thu hoạch: 35-40 ngày sau trồng. Khoảng cách trồng hàng 35 cm x cây 30 cm hoặc sạ thẳng ngoài đồng và lên liếp khi mưa. Lượng giống cần thiết, sạ: 50-60 g/1000 m².
2. Thời vụ
Tía tô, kinh giới có thể trồng được quanh năm, tuy nhiên thời vụ thích hợp nhất là vào tháng 10 – tháng 3 năm sau.
3. Kỹ thuật trồng
Vườn ươm
Chọn đất làm vườn ươm đảm bảo tơi xốp, giầu mùn, giữ ẩm và dễ thoát nước. Làm đất kỹ, luống rộng 1,0 m, cao 20 – 25 cm, rãnh rộng 30 cm. Bón lót 1 tấn phân chuồng hoai mục + 10 kg super lân/1000 m². Rải và đảo phân đều trên mặt luống, vét đất nhỏ ở rãnh phủ lên mặt luống.
Gieo hạt: Gieo hạt với lượng từ 3-5 g/ m², trước khi gieo nên trộn hạt với cát hoặc đất bột để rắc hạt phân bố đều. Gieo xong phủ một lớp đất mỏng kín hạt, sau đó phủ một lớp rơm rạ mục hoặc trấu mỏng trên mặt luống và dùng ô doa tưới nước đủ ẩm.
Tưới nước: Sau khi gieo tưới 1 lần/ngày, khi hạt nảy mầm nhô lên mặt đất 2 – 3 ngày tưới một lần. Trước khi nhổ cây ra trồng nên tưới nước đẫm để tránh làm hại rễ.
Tiêu chuẩn cây giống: Cây khoẻ, sạch bệnh, cây được 3-4 lá thật (sau gieo 20 – 25 ngày).
Trồng cây ra ruộng
Kỹ thuật làm đất.
Đất trồng phải đảm bảo đủ điều kiện cho sản xuất rau an toàn theo quy định. Chọn đất thịt nhẹ, phù sa sông, tơi xốp, giầu mùn và dinh dưỡng, chủ động tưới tiêu, pH từ 5,5 – 6,5.
Làm đất kỹ, tơi nhỏ, dọn sạch cỏ và tàn dư thực vật; lên luống cao 20 – 30 cm, rãnh rộng 30 cm, mặt luống rộng từ 1,0 – 1,2 m, bằng phẳng, dễ thoát nước để tránh ngập úng khi gặp mưa.
Trồng cây
Cây tía tô và kinh giới có 02 cách trồng, cụ thể như sau.
Trồng bằng cây con từ hạt: Cấy theo hàng với khoảng cách cây cách cây và hàng cách hàng là 35 x 30 cm.
Trồng bằng giâm cành: Cắt các đoạn thân bánh tẻ thành từng hom, chiều dài hom từ 12-15 cm (có 3 – 4 mắt), cắm thành từng hàng nghiêng khoảng 45 độ so với mặt luống, khoảng cách cây cách cây và hàng cách hàng là 15 x 15 cm (mật độ khoảng 450.000 cây/ha). Chú ý ngắt lá trước khi giâm cành để cây nhanh ra rễ non.
4. Phân bón và các chất phụ gia
Sử dụng phân bón hợp lý, cân đối, ưu tiên sử dụng phân hữu cơ đã ủ hoai mục, tuyệt đối không dùng phân tươi, nước phân tươi, nước giải tươi để bón và tưới cho rau. Bón bổ sung phân hữu cơ vi sinh, hữu cơ sinh học.
Bón lót: 10 tấn phân chuồng hoai mục + 100 kg super lân/ha
Bón thúc:
10 ngày sau trồng: Hoà phân urê với nồng độ 20 g/10 lít nước, kết hợp phân chuồng. 10 ngày tưới/lần.
20 ngày sau trồng: Hoà phân urê để tưới như trên.
Thường xuyên làm cỏ, xới xáo, vun gốc cho cây sinh trưởng.
5. Chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh
Chăm sóc: Thường xuyên làm cỏ, xới xáo, vun gốc cho cây sinh trưởng.
Phòng trừ sâu bệnh:
Bệnh chết cây con và bệnh gỉ sắt:
Giai đoạn cây con có 4 – 5 lá thật thường bị bệnh chết rạp cây con do nấm Fusarium sp. gây nên.
Phòng trừ bằng cách xử lý đất bằng vôi trước khi trồng. Vào mùa mưa nên làm chân liếp cao, trồng thưa, thu gom tàn dư cây trồng đem huỷ. Không trồng kinh giới, tía tô trên cùng một chân đất.
Sâu ăn lá: Sử dụng các loại thuốc như Sherpe, Polytrin, Cyper,… để phun phòng trị.
Sử dụng tất cả các loại thuốc nên tuân theo nguyên tắc “4 đúng”. Tía tô, kinh giới là rau gia vị nên cẩn thận trong việc sử dụng nông dược. Trước khi thu hoạch 2 tuần tuyệt đối không sử dụng bất cứ loại thuốc nào.
6. Thu hoạch
Sau khi trồng 30-40 ngày là có thể thu hoạch.
Thu hoạch đợt đầu bằng cách cắt chừa gốc 10 cm, sau đó tiếp tục chăm sóc cho cây tái sinh 15 – 20 ngày thu 1 lần.
Sau mỗi đợt thu tiến hành làm cỏ, vun gốc kết hợp với tưới nước phân như trên.
Khoảng 2 đợt bón bổ sung phân chuồng + 4 kg urê.
