(Quanlynhanuoc.vn) – Đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về kinh tế đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của quá trình phát triển, hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng của nước ta trong điều kiện mới không chỉ là một tất yếu khách quan, mà còn đòi hỏi một sự đầu tư nghiên cứu lý luận sâu sắc, đánh giá, tổng kết thực tiễn, đồng thời tích cực tham khảo kinh nghiệm của các nước trên thế giới.
Yêu cầu đổi mới quản lý nhà nước về kinh tế trong giai đoạn hiện nay
Những năm qua, để tạo điều kiện cho sự hình thành và phát triển của kinh tế thị trường (KTTT) và đáp ứng với yêu cầu, đòi hỏi của sự phát triển đó, vai trò quản lý nhà nước (QLNN) về kinh tế cũng từng bước được đổi mới. Nhà nước đã từng bước giảm bớt các chỉ tiêu pháp lệnh, thu hẹp và xóa bỏ việc quản lý hoạt động sản xuất – kinh doanh (SXKD) của các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) bằng kế hoạch tập trung, bao cấp. Thay vào đó là Nhà nước quản lý, điều tiết nền kinh tế bằng pháp luật, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách, các công cụ kinh tế và lực lượng vật chất cần thiết. Nhà nước đóng vai trò là một chủ thể kinh tế trên thị trường, thông qua việc đầu tư vốn và quản lý tài sản công; tách quyền sở hữu và quyền quản lý, sử dụng; có sự phân cấp ngày càng nhiều hơn để phát huy tính chủ động, sáng tạo của địa phương và cơ sở; xóa bỏ các hình thức bao cấp; hạn chế sự kiểm soát và xóa bỏ độc quyền kinh doanh…
Những đổi mới trong QLNN về kinh tế theo hướng “vừa tạo ra tiền đề, điều kiện cho nền KTTT ra đời, phát triển; vừa quản lý, điều tiết, định hướng phát triển nền kinh tế, ổn định kinh tế vĩ mô, giữ vững và tăng cường những yếu tố bảo đảm định hướng XHCN của KTTT” đã góp phần quan trọng vào thành tựu đổi mới của đất nước những năm qua.
Trong những năm gần đây, nền kinh tế nước ta đứng trước nhiều khó khăn, thách thức. Kinh tế phát triển chưa bền vững, chưa tương xứng với tiềm năng, yêu cầu và thực tế nguồn lực được huy động… Tốc độ tăng trưởng kinh tế suy giảm, phục hồi chậm, chất lượng, hiệu quả, năng suất lao động và năng lực cạnh tranh so với một số nền kinh tế trong khu vực còn thấp. Hiệu lực, hiệu quả QLNN về kinh tế chưa đáp ứng yêu cầu phát triển, chưa phát huy đầy đủ những mặt tích cực và hạn chế tính tự phát, tiêu cực, khuyết tật của KTTT; chưa tách biệt rõ chức năng chủ sở hữu với chức năng quản lý của Nhà nước, chức năng QLNN với chức năng SXKD của DNNN.
Đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả QLNN về kinh tế là nhiệm vụ cấp thiết, song còn nhiều khó khăn, phức tạp đòi hỏi sự tích cực, chủ động, nỗ lực và sáng tạo cao của toàn dân, của cả hệ thống chính trị với những lộ trình, bước đi, cách thức và giải pháp mang tính đồng bộ, khoa học và khả thi. Chính phủ cũng đã chỉ rõ, phải đổi mới, nâng cao vai trò và hiệu lực quản lý kinh tế của Nhà nước, phù hợp với yêu cầu phát triển KTTT định hướng XHCN, chủ động, tích cực hội nhập quốc tế trong giai đoạn mới, nhấn mạnh đến vấn đề nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước về kinh tế trong tình hình mới.
Giải pháp đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về kinh tế ở nước ta
Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện nội dung, đổi mới phương thức lãnh đạo về kinh tế của Nhà nước.
Trong quá trình đổi mới, Chính phủ đã ban hành một hệ thống chính sách mới, cơ chế mới về kinh tế; sửa đổi, bổ sung và phát triển pháp luật kinh tế; đổi mới tổ chức bộ máy quản lý kinh tế; đổi mới phương thức QLNN về kinh tế. Mặc dù vậy, đứng trước yêu cầu phát triển, hoàn thiện nền KTTT định hướng XHCN và hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta hiện nay, đòi hỏi nâng cao hơn nữa vai trò lãnh đạo của Nhà nước về kinh tế, nhất là về nội dung và phương thức lãnh đạo. Cần nâng cao hiệu quả thực hiện và tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương thức điều hành nền kinh tế, vừa phát huy tính chủ động, sáng tạo, nhưng cũng tránh bao biện, làm thay, buông lỏng lãnh đạo. Đồng thời, cần phân định một cách rõ ràng giữa chủ thể, chức năng quản lý của Nhà nước về kinh tế, xác định rõ nguyên tắc, nội dung, phương pháp, hình thức và thẩm quyền, trách nhiệm của chủ thể lãnh đạo và của đối tượng chịu sự lãnh đạo bằng các quy chế, quy định khoa học và chặt chẽ; bảo đảm thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, đi đôi với phát huy vai trò, trách nhiệm, tính chủ động của người đứng đầu và cơ chế xử lý đối với người đứng đầu khi vi phạm; phát huy vai trò, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức hoạt động trong các cơ quan kinh tế của Nhà nước.
Cần nâng cao năng lực hoạch định đường lối, chủ trương phát triển kinh tế – xã hội (KTXH) của Chính phủ; tăng cường lãnh đạo việc thể chế hóa và việc tổ chức thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng; chính sách, pháp luật của Nhà nước về kinh tế, trong đó tập trung lãnh đạo việc hoàn thiện thể chế KTTT định hướng XHCN; lãnh đạo đẩy mạnh cải cách hành chính, tạo môi trường thông thoáng, bình đẳng cho các thành phần kinh tế hoạt động theo luật pháp, cùng cạnh tranh bình đẳng và phát triển lành mạnh; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, kết hợp hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, chăm lo xây dựng, phát triển con người Việt Nam. Mặt khác, tăng cường, sử dụng hợp lý các tổ chức, cán bộ nghiên cứu để tham mưu cho Chính phủ trong việc xây dựng, lãnh đạo và kiểm tra việc thực hiện chủ trương của Chính phủ về phát triển KTXH. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, sơ kết, tổng kết thực hiện đường lối, chủ trương; lãnh đạo việc bố trí cán bộ và lãnh đạo, chỉ đạo việc thực hiện của đội ngũ cán bộ hoạt động trong các lĩnh vực kinh tế.
Thứ hai, đổi mới mạnh mẽ tư duy và phương pháp quản lý kinh tế của Nhà nước.
Vai trò điều hành của Nhà nước là một bộ phận cấu thành của thể chế KTTT, được xác định như một “trọng tài” để điều khiển và giám sát sự phát triển của nền kinh tế. Thực tiễn ở nước ta thời gian qua vẫn còn hiện tượng Nhà nước vừa giữ vai trò là “trọng tài”, vừa tham gia vào nền kinh tế khi thực hiện chức năng đầu tư vốn và thực hiện quyền chủ sở hữu đối với các chủ thể kinh tế nhà nước. Vẫn còn tình trạng bao cấp, xin – cho trong xây dựng và thực hiện một số cơ chế, chính sách. Do đó, để quản lý kinh tế có hiệu quả, phát huy tối đa các nguồn lực trong xã hội, Nhà nước cần đổi mới theo hướng:
(1) Đổi mới tư duy quản lý kinh tế, chuyển dần chức năng “làm kinh tế” sang thực hiện tốt vai trò là “trọng tài” trong nền kinh tế; triệt để gạt bỏ cơ chế xin – cho; phân biệt rõ chức năng quản lý kinh tế của Nhà nước, trong đó “tách bạch nhiệm vụ SXKD và nhiệm vụ chính trị, công ích. Tách chức năng chủ sở hữu tài sản, vốn của Nhà nước và chức năng QLNN, chức năng quản trị kinh doanh của DNNN”, chức năng hành chính với chức năng dịch vụ công; xây dựng một nền hành chính hiện đại, chuyên nghiệp, năng động và hiệu quả, lấy kết quả phục vụ người dân, doanh nghiệp làm tiêu chí đánh giá.
(2) Đổi mới phương thức quản lý nền kinh tế thông qua việc giảm tối đa các can thiệp quá sâu bằng mệnh lệnh hành chính, sự tham gia trực tiếp của Nhà nước vào các hoạt động kinh tế vĩ mô, hoạt động của thị trường và doanh nghiệp. Thay vào đó, cần chuyển sang phương thức quản lý, điều hành gián tiếp, có tính định hướng và giám sát nhiều hơn, tập trung vào quản lý kinh tế vĩ mô bằng pháp luật và biện pháp kinh tế là chủ yếu; điều tiết nền kinh tế bằng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển KTXH, hoạch định chính sách để huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực của đất nước, trên cơ sở các nguyên tắc của thị trường. Cần phân định rõ chức năng của Nhà nước và chức năng của thị trường. Nhà nước quản lý và định hướng phát triển KTXH bằng pháp luật, quy hoạch, kế hoạch và các công cụ điều tiết phù hợp với KTTT, giảm thiểu can thiệp bằng mệnh lệnh hành chính.
(3) Hoàn thiện hệ thống pháp luật, bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất, công khai, minh bạch, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội và hội nhập quốc tế. Trong đó, phân định rõ quyền hạn và trách nhiệm trong quản lý kinh tế, xã hội giữa trung ương và địa phương, bảo đảm sự tập trung thống nhất quản lý của trung ương và phát huy tính chủ động, tự chịu trách nhiệm của các cấp chính quyền địa phương.
(4) Tập trung cải cách thủ tục hành chính gắn với nâng cao chất lượng chính sách, pháp luật; cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, đáp ứng theo yêu cầu thực tế và nhiệm vụ QLNN, phù hợp cam kết hội nhập và thông lệ quốc tế, tạo thuận lợi và lòng tin cho hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp; công khai, minh bạch các quy trình, thủ tục hành chính; rà soát bãi bỏ hoặc cải cách thủ tục hành chính theo hướng đơn giản, nhanh gọn và phổ cập rộng rãi mô hình “một cửa, một đầu mối” ở tất cả các cơ quan QLNN.
Thứ ba, đổi mới và hoàn thiện đồng bộ hệ thống các yếu tố bảo đảm QLNN về kinh tế có hiệu quả.
Phát triển đồng bộ các yếu tố thị trường cùng các thể chế hỗ trợ thị trường và QLNN (như tiền tệ, tín dụng, ngoại hối, bảo hiểm…), trong đó quan tâm, ưu tiên phát triển đồng bộ và vận hành thông suốt các thị trường, nhất là các thể chế thị trường bậc cao (như: thị trường tài chính, thị trường chứng khoán, thị trường khoa học và công nghệ, thị trường bất động sản và thị trường lao động có tổ chức) hoạt động theo hướng bảo đảm lành mạnh hóa và ổn định vững chắc kinh tế vĩ mô, loại bỏ nguy cơ mất an toàn hệ thống, phục vụ có hiệu quả hoạt động SXKD; bảo đảm đúng nguyên tắc thị trường gắn với tăng cường quản lý, kiểm tra, kiểm soát của Nhà nước và giám sát của xã hội; gắn kết giữa các loại thị trường trên địa bàn, giữa thị trường địa phương với hệ thống thị trường cả nước và quốc tế.
Cần xác định rõ “vai trò chủ đạo” của kinh tế nhà nước. Thực tiễn đã chứng minh, nếu kinh tế nhà nước không đủ mạnh thì Nhà nước không thể điều tiết các thành phần kinh tế khác vươn lên trong hợp tác, cạnh tranh với nhau và với các đối tác nước ngoài. Vì vậy, cần nâng cao chất lượng, hiệu quả và vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước, trọng tâm là đẩy mạnh sắp xếp, đổi mới, nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của DNNN, trọng tâm là cổ phần hóa theo nguyên tắc thị trường. Tuy kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo nhưng không bao cấp và chống độc quyền; thực hiện nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế; mọi thành phần kinh tế đều phải hoạt động theo cơ chế thị trường, bình đẳng và cạnh tranh tuân theo pháp luật.
Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có phẩm chất đạo đức, năng lực công tác, tinh thần trách nhiệm và tính chuyên nghiệp cao, chú trọng giáo dục đạo đức và trách nhiệm công vụ… để tạo điều kiện phát triển và quản lý có hiệu quả nền KTTT định hướng XHCN; đánh giá cán bộ, công chức, viên chức phải trên cơ sở kết quả thực hiện nhiệm vụ. Mặt khác, tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, kiểm toán; đẩy mạnh và nâng cao chất lượng công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí; cải cách cơ bản chế độ tiền lương hiện nay.
