Giữa vật chất và ý thức cái nào có trước là câu hỏi không ít người thắc mắc trước khi tìm hiểu về Triết học Mác – Lênin. Trong số lý thuyết về chủ nghĩa duy vật mà Triết học Mác – Lênin nghiên cứu, có thể kể đến mối quan hệ giữa vật chất và ý thức. và trong bài viết hôm nay, thietbiruaxegiare.net sẽ giúp bạn tìm hiểu xem giữa vật chất hay ý thức có trước cũng như ý nghĩa phương pháp luận của chúng.
Contents
Tìm hiểu chung về khái niệm vật chất và ý thức
Trước khi đi tìm hiểu xem giữa vật chất và ý thức cái nào có trước thì chúng ta cần hiểu về vật chất và ý thức. Bởi vì chỉ khi hiểu rõ, hiểu đúng về khái niệm mới có thể giải quyết đúng mối quan hệ của chúng cũng như lý giải cặn kẽ cái nào có trước cái nào.
Ý thức là gì trong triết học?
Ý thức trong triết học Mác – Lênin là sự phản ánh thế giới vật chất khách quan trong bộ óc của con người một cách có cải biến và sáng tạo. Nói cách khác, ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan trong bộ não con người, là phản ánh tích cực, tự giác, chủ động thế giới khách quan.
Không phải tất cả mọi thứ thế giới khách quan tác động vào bộ não con người đều trở thành ý thức. Nó chỉ là sự phản ánh năng động sáng tạo về thế giới xung quanh được hình thành do nhu cầu cải tạo tự nhiên, thông qua hoạt động lao động của con người mà hình thành.
Trong đó, tính sáng tạo của ý thức rất phong phú vì trên cơ sở những gì đã có, ý thức có thể tạo ra được những hiểu biết mới, hình dung ra cả những gì không có thật. Ý thức cũng có thể dự đoán được tương lai, có thể tạo ra những lý thuyết khoa học có tính khái quát cao.
Khái niệm về vật chất là gì
Vật chất là phạm trù để chỉ thực tại khách quan được cảm giác của con người ghi lại, chụp lại. Vật chất là cái phản ánh, là hiện thực khách quan, không phụ thuộc vào cảm giác, không vì cảm giác của con người mà bị biến đổi hay mất đi.
Vật chất tồn tại bằng sự vận động khách quan, thể hiện sự tồn tại qua chính sự vận động của nó trong không gian và thời gian. Không có vận động nào nằm ngoài vật chất cũng như không có vật chất nào không vận động.
Vật chất và ý thức cái nào có trước – mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
Mối quan hệ của vật chất và ý thức là mối quan hệ biện chứng tác động lẫn nhau. Trước khi chủ nghĩa Mác – Lênin ra đời, người ta vẫn cho rằng ý thức quyết định vật chất, ý thức là cái có trước. Nhưng thực tế, vật chất mới chính là thứ có trước, ý thức có sau. Và vật chất là nguồn gốc của ý thức, nó quyết định ý thức. Nhưng đồng thời ý thức (mang bản chất xã hội) cũng tác động ngược trở lại vật chất thông thông qua hoạt động của con người.
Theo Mác – Lênin, vật chất và ý thức có quan hệ 2 chiều và có sự tác động qua lại lẫn nhau. Vậy dù cho vật chất và ý thức cái nào có trước thì chúng cũng luôn cùng tồn tại và vận động không ngừng. Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức trong triết học gồm:
Vật chất quyết định ý thức
Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, vật chất là cái có trước, là nguồn gốc của ý thức. Lý giải cho câu hỏi vật chất và ý thức cái nào có trước, Mác – Lênin giải thích rằng:
Ý thức là sự phản ánh chủ động, sáng tạo của thế giới vật chất, sự thật khách quan. Ý thức mang tính chủ quan của thế giới vật chất, tùy thuộc vào khả năng nhận thức của mỗi người. Vì thế, nội dung của ý thức là do vật chất quyết định, đồng thời mọi hình thức biểu hiện, mọi sự biến đổi của ý thức đều do vật chất. Theo đó, bản thân thế giới khách quan (hoặc các dạng tồn tại của vật chất) chính là nguồn gốc của ý thức.
Nếu không có vật chất tự nhiên, vật chất trong xã hội thì không thể có ý thức. Mặc dù ý thức có tính sáng tạo nhưng đều phải lấy cơ sở từ vật chất và tuân theo những quy luật của vật chất. Ý thức mang những thông tin vật chất nhưng có thể đúng/sai, thiếu/đủ… tùy thuộc vào mức độ tác động của vật chất lên bộ não.
Ví dụ: Ở nước ta, trình độ tin học và ngoại ngữ của học sinh nông thôn sẽ thấp hơn trẻ em thành phố do điều kiện học tập, cơ sở vật chất không đầy đủ. Nếu được đáp ứng đầy đủ cơ sở vật chất thì kết quả, trình độ tin học, ngoại ngữ của trẻ em nông thôn cũng sẽ được tăng lên đáng kể.
Ý thức tác động trở lại vật chất – vật chất và ý thức cái nào có trước
Mặc dù là thứ có sau nhưng ý thức không hề thụ động mà nó có thể tác động ngược trở lại vật chất bằng các hoạt động thực tiễn của con người. Mọi hoạt động của con người đều do ý thức chỉ đạo nên ý thức sẽ trang bị cho con người những hiểu biết về thế giới khách quan. Trên cơ sở những hiểu biết đó, con người xây dựng được các kế hoạch, phương pháp, phương tiện… để thực hiện mục tiêu của mình.
Ý thức tác động ngược trở lại thế giới vật chất thể hiện ở vai trò của con người đối với thế giới khách quan. Qua hoạt động của con người, ý thức có thể thay đổi và cải tạo hiện thực theo nhu cầu phát triển. Mức độ tác động sẽ phụ thuộc vào nhu cầu, ý chí, điều kiện môi trường,…
Tuy nhiên, ý thức không thể thoát ly hiện thực khách quan mà sức mạnh của ý thức được chứng tỏ bằng việc nhận thức khách quan, xây dựng các kế hoạch, mục tiêu để tác động ngược trở lại khách quan. Nếu sự tác động này là tích cực thì sẽ thúc đẩy xã hội phát triển. Hoặc kìm hãm lịch sử, phá vỡ sự phát triển nếu như ý thức tác động tiêu cự lên vật chất, phản ánh sai lệch các quy luật khách quan.
Ví dụ: Đảng và Nhà nước ta đã nhận thức đúng về kinh tế đất nước, xu hướng phát triển để kịp thời chuyển nền kinh tế quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường. Nhờ đó mà kinh tế nước nhà đã có nhiều khởi sắc và có thể phát triển như hiện nay.
Ý nghĩa phương pháp luận – vật chất và ý thức cái nào có trước
Từ mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, Mác – Lênin đã tổng hợp ý nghĩa phương pháp luận bao gồm các cơ sở để chỉ đạo, xây dựng các phương pháp, định hướng cho việc vận dụng mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau của vật chất và ý thức:
Tôn trọng sự thật khách quan, xuất phát từ sự thật khách quan trong mọi hoạt động
Ý thức mà con người tiếp thu được từ các hoạt động quan sát, phân tích sẽ tác động ngược trở lại vật chất. Để cải tạo thế giới khách quan, con người phải căn cứ vào những thuộc tính, quy luật của khách quan để đánh giá, xác định các phương pháp, kế hoạch để không làm ảnh hưởng đến sự phát triển của thực tế khách quan, của xã hội.
Phải xuất phát từ thực tế khách quan, lấy thực tế làm căn cứ cho các hoạt động. Tuyệt đối không được lấy ý thức chủ quan của mình khi đưa ra các chính sách, chiến lược.
Phát huy tính năng động và sáng tạo tích cực của ý thức
Sau khi biết được vật chất và ý thức cái nào có trước, chúng ta cần biết cách phát huy tính sáng tạo của ý thức và sức mạnh to lớn của yếu tố con người. Theo đó, con người cần phải nhận thức đúng quy luật khách quan, tích cực và chủ động phát huy khả năng của mình, tìm tòi, sáng tạo cái mới.
Dựa vào quy luật khách quan của vật chất để xác định các mục tiêu, biết cách tìm ra và vận dụng các phương pháp tổ chức hoạt động để đạt được hiệu quả công việc, mục tiêu đề ra một cách tối ưu nhất.
Mỗi người cần thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng đạo đức và nâng cao năng lực của mình. Không được thụ động, ỷ lại, lười suy nghĩ, lười lao động. Phải khắc phục bệnh chủ quan duy ý chí, bệnh bảo thủ trì trệ hoặc ác thái độ tiêu cực, thụ động,…
Bài viết vừa rồi thietbiruaxegiare.net đã giải đáp thắc mắc vật chất và ý thức cái nào có trước. Hy vọng những thông tin trên đây sẽ giúp bạn hiểu thêm về chủ nghĩa duy vật biện chứng, nắm vững được mối quan hệ giữa vật chất và ý thức.